Bölüm 4:

Saf Irk ve Ekotiplerin Bulunması

Kafkas Arısı

Türkiye’de beş ayrı arı ırkının olduğu fark edilmeden, insan eli ile bu ırklar birbirleri ile karıştırılmış ve melezlenmişlerdir. Irk ve ekotipler kendi coğrafyalarında bile özelliklerini kaybetmişler ve verimsizleşmişlerdir. ANG Vakfı bu sorunu 1998 yılında görmüş ve kendi imkânları ile çözüm çalışmalarını başlatmıştır.

Kafkas arısı melezlenmemiş olarak Gürcistan sınırına komşu olan Camili havzasında tespit edilmiştir. Kafkas arısı yol ulaşımı yeterli olmadığı için Camili’de saflığını koruyabilmiştir. Camili havzasındaki altı köyde, 1998 yılında toplam 2400 koloni belirlenmiştir. Havzanın üç tarafı arı uçuşunun mümkün olmadığı yüksek dağlarla çevrilidir. Havzanın Gürcistan sınırında ise Gürcistan içlerine doğru 25- 30 km mesafelere kadar arı hareketleri olmamaktadır. Gürcistan topraklarındaki koloniler de Kafkas olduğu için Camili havzasında koloniler Saf Kafkas olarak kalabilmişlerdir.  1998 yılından bu yana çalışılan materyal bu Kafkas kolonilerdir.

Kafkas Arısı Posof Ekotipi de aynı şekilde akarı Gürcistan’a olan Posof havzasında yoğun melezlenmeyen kolonilerin içinden morfolojik değerlendirme ile belirlenmiş ve seçilmişlerdir.

Macahel Arıcılık A.Ş. Camili Maral Arılığı

Kafkas Koloniler Nazım Kahya’nın Arılığı Camili/Efeler

Kara Kovanda Kafkas Arısı

Kafkas Ana Arı

Kafkas Arısının Yavru Düzeni

Kafkas Arısının Erkek Arı Düzeni

Kafkas Arısı İşçileri

Mehmet Arslan’ın Süper Ballı Kovanları Her bir elit kovanda 100 kg üzerinde hasat edilebilir bal bulunmaktadır.

Orta Anadolu Arısı

Orta Anadolu Arısı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TAGEM Genel Müdürlüğü’nün onayladığı ve Desteklediği TAGEM/12/AR-GE15 projesi çerçevesinde bulunmuştur.

Anadolu Arısı’da Kafkas gibi Orta Anadolu bozkırının çok ücra yerlerindeki geleneksel sepet kovanlı arılıklardan temin edilmiştir. Sakarya havzasında önce 20 geleneksel arılık belirlenmiş, bu arılıklarda kolonilerin morfolojik açıdan homojen olup olmadıklarına bakılmıştır. En fazla homojenlik gösteren beş arılık belirlenmiştir. Koloniler;  Beypazarı Oymaağaç Köyünden iki arılık,  Kapullu Köyü’nden bir arılık, Kargı Köyü’nden bir arılık ve Güdül Taşören Köyü’nden bir arılık olmak üzere beş arılıktan edinilmişlerdir. Önce beş arılıktan 10’ar adetten 50 koloni alınmış, bu koloniler sepet kovanlardan çerçeveli kovanlara aktarılmışlardır.

İkinci yıl her bir orijin arılığın kolonilerinden 50-75 ana arı üretilerek orijinin alındığı arılıklarda döllenmeye bırakılmışlardır. Böylece her orijinden 50-75 ana arı edinilmiş ve ana arılar aynı yaşta olmuştur. Bu ana arıların hepsi üç arılı çerçeveli kolonilere konulmuşlardır. Müteakip yıllarda her bir orijinin kolonileri, ana yetiştirmek için larva alınacak koloniler ve erkek arı alınacak koloniler olarak belirlenmişler ve her orijinin üçüncü ve dördüncü nesilleri yapay dölleme ile üretilmişlerdir. Orijinlerin ileri nesilleri üretilirken akrabalı yetiştirmeye mahal vermeyecek şekilde kayıtları tutulmuştur.

Orijinlerden Oymaağaç olanlar birbirleri ile benzerlikleri nedeni ile birleştirilmişler ve bir orijin olarak değerlendirilmişlerdir. Kargı olan orijinde dördüncü generasyonda erkek arı oluşturmadığı için sistem dışı kalmıştır. Böylece finale Oymaağaç, Kapullu ve Taşören kalmıştır. Her orijinin üretimi dördüncü nesle kadar yapay dölleme ile devam ettirilmiştir.

Orijinal Anadolu Arılığı Güdül/Taşören

Sepet Kovanda Orijinal Anadolu Arısı

Anadolu Ana Arı

Anadolu Arısı Yavru Düzeni

Anadolu Arısı Erkek Arı Düzeni

Anadolu Arısı İşçi Arıları

Anadolu Arısı Bal Hasadı

Saf Irk ve Ekotiplerin Tanımlanması

Kafkas Arısı

Kafkas materyalin tanımlanması için ANG Vakfı Havza’daki kolonilerin fizyolojik, morfolojik ve moleküler yapılarını belirlemiş, Rusya ve Gürcistan’daki Kafkas kolonilerle benzer yapıda oldukları saptamıştır. Kafkas Arısı Rusya’da (Grey Caucasian Bee) olarak tanımlanmaktadır. Bu saptamadan sonra Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kafkas Arısını Gürcistan ve Rusya’daki değerlerine paralel olan değerleri ile 2004 yılında tescil etmiştir ve tescil değerleri T.C Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Aynı şekilde Kafkas’ın Posof Ekotipi de benzeri değerler göstermektedir. Camili Havzası’ndaki ve Posof havzasındaki Kafkas karakterlerini koruyan koloniler seçilmiş ve bu orijinal koloniler ile çalışmalar sürdürülmektedir.

Orta Anadolu Arısı

TAGEM/12/AR-GE15 projesinde Orta Anadolu’nun Sakarya Havzası’ndaki beş ayrı     arılıktan temin edilen ve üç nesilde homojenliklerini koruyan kolonilerin ortak fizyolojik, morfolojik ve moleküler değerleri Orta Anadolu arısının Tanımlama değerleri olarak Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TAGEM Genel Müdürlüğü’ne sunulmuştur. Bu değerlerle Orta Anadolu (Anadolu)  arısının tescili beklenmektedir.

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı HAYGEM Genel Müdürlüğü TAGEM Genel Müdürlüğü’ne sunulan değerlerle Orta Anadolu Arısı’nın damızlık olarak üretilmesi için MACAHEL Arıcılık AŞ.’ ye üretim sertifikası vermiştir.

Saf Irk ve Ekotiplerin Tanımlanan Değerleri ile Korunması:

Irkların tanımlama değerleri ile korunması için tanımlanan popülâsyonlar damızlık işletmeleri olarak bir yandan izole alanlarda tutulmakta, diğer yandan da yapay dölleme tekniği uygulanarak ileri nesilleri üretilmektedir. İzole alanlarda kurulan ve korunan damızlık işletmelerinin kolonileri morfolojik ve moleküler tespitlerle belirlenmiş ırkın tescil edilen karakterlerindeki orijinal kolonileridirler. Bu koloniler izole alanlarda yabancı erkeklerin uçuş mesafelerinden uzaktadırlar.  Camili ve Posof Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın korumasındaki izole alanlardır.

Damızlık işletmesinde üretilen ve satılan ana arılara sadece damızlık işletmesinin erkek arıları servis yapmaktadırlar.  Bunu sağlamak için damızlık işletmelerinde döllenecek her 25 ana arıya bir adet erkek arı kolonisi bulundurulmakta ve bu kolonilerde erkek arı üretimleri yapılmaktadır. Yoğun erkek arı popülâsyonu nedeni ile ana arılar işletmeler dışından erkek arıya gerek duymamaktadırlar. Böylece ileri nesillerin babaları da mutlak olarak damızlık işletmesinin erkek arıları olmaktadırlar.

Damızlık işletmelerinin kolonilerinin ana arılarını yenilemek için kullanılan ana arıların büyük çoğunluğu yapay döllenmiş ana arılardır. Bu ana arılar işletmenin her yıl belirlenen yüksek verimli elit kolonilerinden üretilmiş ve elit kolonilerin erkekleri ile döllendirildiğinden orijinal işletmenin genetik yapısı değişmeden özellikle yüksek bal verimi açısından ileri generasyonlara taşınabilmektedir. Üretimde her yıl yeniden seçilen yüksek verimli elit koloniler kullanıldığı için de her yıl verimde ilerleme sağlanabilmektedir. Böylece her yıl yapılan yüksek verimlilerin seçimi sayesinde işletmelerin verim değerleri yükseltilirken işletmelerdeki tescil değerleri de korunmaktadır.

Gerek Camili gerekse Posof’un izole alan olarak korunması özellikle doğal döllenen ana arıların safiyetlerinin korunması için çok yararlı olmuştur. Bu ana arılar Saf Kafkas ana arılardır ve Bakanlığın verdiği sertifikalarla servis edilmektedirler.

Ancak doğal döllenen ana arılar çok verimli ve elit kolonilerin erkekleri ile döllenebildiği gibi düşük verimli kolonilerin erkekleri ile de döllenme olasılıkları bulunmaktadır. İşletmelerimizde seçilmiş bir grup elit kolonilerde erkek arı yetiştirme programları uygulanmaktadır. Elit kolonilerde üretilen erkek arılar yapay döllemede kullanılmaktadır. Üretim işletmelerimizdeki kolonilerin ana arılarının % 50’si bu yapay döllenmiş ana arılardan oluşmaktadır. Böylece hem ana hattı hem de baba hattı elit kolonilerden üretilen yapay döllenmiş ana arılar sayesinde işletmelerde seleksiyon programı uygulanmakta, verim çıtası her yıl yükseltilmektedir. Böylece işletmelerimizde genetik yapıyı değiştirmeden tescil edilen değerlerdeki kolonilerden seleksiyonla verim yükseltilebilmektedir.

Kafkas ve Anadolu arı ırkları tanımlandıkları tarihteki fizyolojik, morfolojik ve moleküler değerleri ile korunmaktadırlar:

Kafkas ırkının değerleri 2004 yılından önce tanımlanmış ve o değerlerle tescil edilmiştir. Anadolu arısı 2014 yılında tanımlanmıştır. Kafkas Arısı’nda 2004 yılından 2018 yılına kadar 14 yılda en az yedi nesil ana değişmiştir. Anadolu Arısı’nda 2014’den 2018 yılına kadar dört nesil ana değişmiştir. 2018 yılında her iki ırkın yeniden morfolojik ölçümleri yapılmıştır.

Kafkas kolonilerinin 2004 yılındaki tescil değerleri ile 2018 yılındaki değerlerinin diskriminant tablosunda aynı kümede toplandığı, aynı şekilde Anadolu kolonilerinin 2014 ile 2018 yılları morfolojik değerlerinin diskriminant tablosunda aynı kümede toplandıkları ve örtüştükleri görülmüştür. Camili Kafkas, Posof Kafkas ve Anadolu arılıklarının % 97 oranında birbirlerinden ayrıldığı görülmektedir. Bu sonuç her iki ırkın da tanımlanan değerlerinde bir değişiklik olmadan korunabildiklerini göstermektedir.

İleri Ana Arı Üretim Tekniklerinin Uygulanması

Uyguladığımız ana arı üretim teknikleri Avrupa Birliği’nin Bee Book dokümanındaki klasik tekniklerdir. Bu evrensel tekniklere ilaveten 40 yıllık ana arı üretim çalışmalarımızda geliştirdiğimiz bize özel teknikleri de uyguluyoruz.

Klasik teknikler:

Larva transferi yapmak

Başlatıcı koloni kullanmak

Besleyici koloni kullanmak

Genç ana arılar yumurtlayıp yavruları kapanana kadar ana arıları elde tutmak

ANG Vakfı ve Macahel Arıcılığın Geliştirdiği Özel Teknikler:

• Her yıl işletmenin en gelişmiş elit kolonilerini seçmek, ana arı üretilecek larvaları bu kolonilerden almak.
• İleri nesillerde populasyon tabanını daraltmamak için her hafta sadece iki elit koloniden larva alınarak bu kolonileri bir daha kullanmamak
• Modüler çerçeveli çiftleştirme kutuları kullanmak
• Bir langstrot çerçeve büyüklüğünde çekirdek koloni kullanmak
• Erkek arı yetiştirme programı uygulamak
• Çekirdek kolonileri çiftleştirme kutularında kışın saklamak
• Çekirdek kolonileri devşirme kolonilerde kışlatmak
• Büyük ebat ana arı nakil kafesi kullanmak

 İzole Alanlar

Camili ve Posof İzole Alanları:

İzole alanlar Irk veya Ekotipleri korumak için zorunludurlar. Bakanlık önce 2000 yılında Camili’yi müteakiben de 2004 yılında Posof’u izole alan ilan ederek isabetli bir karar vermiştir.

ANG Vakfı bu alanlardan yararlanarak Saf Damızlık Kafkas Ana Arıları üretebilmektedir. ANG Vakfı kurduğu damızlık işletmelerinin dışarıdan melezlenmesini bu izole alanlar sayesinde önlemektedir. Her iki izole alanda üretilen Kafkas damızlıklar birbirlerine karıştırılmadan üretilmektedirler.  Zira bu iki alanın iklimi ve flora yapısı birbirinden çok farklıdır.  Her iki alandaki arı “Esmer Kafkas”  (Boz Kafkas) arısıdır. Tescil edilen bu Kafkas’tır.

Ancak Camili Havzası’nın ılıman çok yağışlı, Karadeniz ikliminde yetişen Karayemiş Orman Gülü, Kestane ve Ihlamur ağırlıklı florasına karşılık Posof’ta soğuk, karlı kış günleri altı ay gibi uzun geçmektedir ve Posof’ta Üçgüller, Adaçayları ve Engerek otları gibi Doğu Anadolu florasına dayalı Karadeniz florasından farklı bir flora yapısı bulunmaktadır. Bu nedenle Kafkas’ın bu iki ekotipi kendi bölgelerindeki izole alanlarda üretilmekte ve her ekotip üretildiği coğrafyanın florasına benzer florası olan yerlere servis edilmektedirler.

Özetle Camili’de üretilen Kafkas Ana Arılar Karedeniz Bölgesi ile Marmara Bölgesi’nin doğusuna, Posof’ta üretilen Kafkas Ana Arılar Doğu Anadolu, Orta Anadolu ve Marmara Bölgesi’nin Trakya bölümüne servis edilmektedirler.

Camili İzole Alanı

Damızlık Saf Kafkas Posof Ekotipi Ana Arı Üretimi Posof/Ardahan

Artvin Hatila Milli Parkı İzole Alanı

Camili Havzası’nda arı yoğunluğu her yıl artmaktadır. Bilhassa balın yüksek fiyatla pazarlanabilmesi nedeni ile arıcılar arılıklarını büyütmektedirler. Bazen de Havza dışından koloni getirme teşebbüsünde bulunmaktadırlar.  Bu teşebbüsler şimdilik önlenmektedir. Ancak Camili’de Saf Kafkas koloniler melezlenme ve arı sağlığı açısından uzun vadede risk altındadırlar. Özellikle arı sağlığı riski yüksektir. Bu nedenden dolayı Camili’ye ikame değil paralel bir izole alan ihtiyacı doğmuştur.

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın olumlu görüşü Orman Bakanlığı’nın onayları ile Hatila Milli Parkı izole alan olmaktadır.

ANG Vakfı Hatila’da 400 kolonilik bir Kafkas damızlık işletmesi kurmuş ve bu işletmenin önce kuruluş kolonilerini sonraki yıllarda da bu işletmenin yenilenen ana arılarını Camili işletmesinden getirmektedir. Üretimin morfolojik ve genetik yapısı Camili Ekotipi’dir.

F-1 Kafkas Ana Arı Üretilen Hatila Arılığı

Kızılcahamam Kırkırca Kaplanderesi İzole Alanı:

Kaplanderesi Arılığı:

Orta Anadolu Arısının çalışılması gündeme geldiğinde izole alan ihtiyacı çıkmıştır. Özellikle Ankara çevresinde hem tecrit hem de arıların yaşatılabileceği flora bakımından yapılan araştırmada Kızılcahamam Kirmir Çayı havzası en olumlu yer olarak belirlenmiştir. Kirmir Çayına inen yan derelerden biri olan Kaplan Deresi en olumlu izole alan olarak ortaya çıkmıştır. Kaplan Deresi 15 km. uzunluğunda, üç yanı arı uçuş yükseltisinin üzerinde dar bir vadidir. Anadolu Arısı bu vadiye konuşlandırılmıştır. Vadinin Kirmir Çayına akan çıkışından membaa doğru 4 km mesafede vadi tabanında izole arılık kurulmuştur. Vadi çıkışında Akçakese köyünde de başka bir Orta Anadolu arısı arılığı kurulmuştur.  Bu arılıkta da doğal döllenme ile Orta Anadolu Ana Arıları üretilmektedir. Böylece orijinal Orta Anadolu arılığı tecrit yönünden tam güvenli hale getirilmiştir. Orta Anadolu orijinal kolonileri bütün yıl bu arılıkta tutularak korunmaktadırlar.

Kırkırca İzole Alanı

Yapay Tohumlama Sistemi

Damızlık işletmelerinde, doğal veya yapay döllenmiş olduklarına bakılmaksızın her ilkbaharda en çok işçi arılı kondisyonu ile ilkbahara çıkan 100 elit koloni belirlenmekte ve bunlar o yılın damızlıkları olmaktadırlar. Damızlıkların yarısından üretim için larvalar alınmakta, diğer yarısı erkek arı kolonisi olarak erkek arı üretiminde kullanılmaktadır.

Yapay tohumlamada mutlaka seçilmiş elit kolonilerden üretilmiş ana arılar ile diğer elit kolonilerden üretilmiş erkek arılar kullanılmaktadır.   Her bir erkek arı kolonisinden 15-20 dozun üzerinde sperm toplanmamaktadır. Yapay tohumlamada genelde 8 mm3 sperm kullanılmakta, sperm genelde kullanıldığı gün toplanmaktadır. Sperm stoklanmamaktadır. Tohumlamadan bir gün önce ve operasyon sırasında da CO2 verilmektedir. Operasyonlar genelde ana arıların doğumunu takip eden 6-8. günlerde yapılmaktadır. Damızlık işletmelerinde yılda yapay tohumlanan 100-150 arasında ana arı kullanılmaktadır. Camili, Posof,  Hatila ve Ankara Anadolu işletmelerinde yılda toplam 400 ila 600 adet yapay tohumlanmış ana arı kullanılmaktadır. İşletmelerin yenilenmesi gereken diğer ana arı gereksinimleri, aynı işletmede doğal döllenmiş ana arılarla karşılanmaktadır.

Damızlık Kolonilerin Erkek Arılarından Sperm Toplanması

Ana Arıların CO2 İle Bayıltılmaları

Spermin Ana Arıya Enjeksiyonu

Ana Arıların Yılın Rengine Boyanması ve Numaralanması

Çekirdek Kolonide Numaralı Ana Arı

Soy Kütüğü İzleme Tablosu

İşletmelerde Kayıt Sistemi:

İşletmelerde en geç üç haftada bir kondisyon kayıtları alınmaktadır. Kondisyon kayıtlarında ana arı ırkı ve yaşı, yapay döllenmiş ise numarası ile ne zaman ve kimin tarafından döllendiği bilgisi, Kafkas kolonilerde sarı halkalı işçilerin, Anadolu kolonilerinde ise siyah işçilerin olup olmadığı bilgisi, kontrol tarihinde arılı çerçeve miktarı, yavrulu çerçeve miktarı, kapalı yavru paterni, oğul teşebbüsü ana arı gözü yapmış mı, kilogram olarak bal miktarı, varroa gözlemi, gerekiyorsa varroa bulaşıklık testi uygulanan varroa ilacı ile kolonide dikkat çeken özel bir durumlar kartlara işlenmekte ve yazılı tablo olarak teknik ve yönetim elemanlarına bildirilmektedir.

Tabloların sonuna işletmedeki kolonilerin totalinde ortalama arılı çerçeve, ortalama yavrulu çerçeve miktarı adet olarak, ortalama bal kg olarak verilmektedir. Kondisyon verileri hem kovan kapaklarında koloni kartlarına işlenmekte hem de listelenerek yönetime gönderilmektedir. Kayıt sisteminin incelenmesi ile yönetim işletmedeki gelişmeyi, gerilemeyi, bir problemin olup olmadığını kolayca görebilmektedir.

Koloni Kayıt Sistemi

Koloni Kayıt Sistemi

 İşletmelerde Erkek Arı Üretimleri:

Ana arı yetiştiriciliğinin mutlaka uyulması gereken tarafı erkek arı üretimidir. Damızlık işletmelerimizin Camili ve Posof’ta olanları havza içinde daha küçük vadilerdedirler.   Diğer işletmeler ise mutlak izole alanlardadırlar. Tüm işletmelerin erkek arı ihtiyacı mutlaka işletme içindeki kolonilerden karşılanmaktadır. Genelde kolonilerin ana arıları genç oldukları içinde doğal erkek arı populasyonu yeterli olmamaktadır. Literatür verilerine göre döllenecek her 25 ana arı için bir adet erkek arı kolonisi gerekmektedir. Örneğin Hatila işletmesinde 3000 adet ana arı üretiyoruz, bunun için 3000 / 25 =  120 erkek arı kolonisine ihtiyaç bulunmaktadır.

Tüm bu kolonilere de elit kolonilere verildiği gibi erkek arı gözlü çerçeveler verilmektedir. Bütün işletmelerde erkek arı ihtiyacını karşılayacak yeteri koloni bulundurulmaktadır. Erkek arı kolonilerine erkek arı gözlü çerçeveler mevsimin ilk ana arılarının dölleneceği tarihten en az 40 gün önce verilmektedir.Erkek arı kolonileri işletme giderlerine büyük mali yük getirmektedir.

Sürekli Seleksiyon Uygulaması

Orijinal damızlık işletmelerinde Bakanlığın izole alan olarak belirlediği Camili ve Posof ile ANG Vakfı’na sağlanan Artvin Hatila’da Kafkaslar korunmaktadır. Anadolu Arısı ise yine Bakanlığın ANG Vakfı’na sağladığı Ankara – Kızılcahamam Kırkırca Köyü Kaplan Deresi izole alanlarında korunmaktadırlar. Bu izole alanlar tanımlanan değerlerde saf yetiştiricilik açısından oldukça güvenli izolasyon sağlamaktadır. Macahel Arıcılık A.Ş. nin damızlık işletmeleri bir yandan izole bölgeler sayesinde diğer yandan yapay dölleme sistemi ile  % 100 saf olarak korunmakta ve bu safiyet ileri nesillere taşınmaktadır.

Kayıt sistemi ile işletmelerdeki kolonilerin gerek erken ilkbaharda gerek sezon ortasında gerekse sezon sonunda koloni bazında kondisyonlarını her zaman görmek mümkün olmaktadır. Ortalama değerlerden işletme bazında kondisyonların ortalamaları görülebilmektedir. Arılı çerçeve değerlendirmesi yaparken veya bal değerlendirmesi yaparken kondisyon verileri çok yararlı olmaktadır. Örneğin; ortalama kaç arılı çerçeve ile kışa girilmiş kaç arılı çerçeve ile kıştan çıkılmış, kış firesi ne kadar olmuş kolayca saptanabilmektedir.

İşletmenin en güçlü kolonilerini seçmek istediğimizde bu seçim kolayca yapılabilmektedir. Arı genetiği bilgilerimize göre kolonilerin nektar toplama güçleri işçi arı miktarı ile doğru oranlıdır.  Seçeceğimiz çok işçi arılı ve çok yavrulu koloniler en çok nektar toplayan koloniler olmaktadır. Bir başka ifade ile en çok işçi arısı olan koloniler bal üretimi açısından işletmelerin en verimli kolonileridirler.

Damızlık işletmelerinde, erken ilkbaharda ana arılarının yapay veya doğal döllenmiş olmalarına bakılmaksızın tüm koloniler değerlendirilerek o yılın damızlıkları seçilmektedir. Seçimde birinci kriter kolonilerin işçi arı miktarı ve yavru miktarının çokluğudur. İşletmedeki tüm kolonilerin içinden erken ilkbaharda en yüksek arılı ve yavrulu çerçevesi olan yavru paterni düzgün 60 –100 elit koloni seçilmektedir. Yeni üretim yılında seçilen elit kolonilerin yarısı larva almak için kullanılmakta yarısı da erkek arı üretimi için kullanılmaktadır. Sezon başından sezon sonuna kadar üretim için yaklaşık 16 hafta larvaya ihtiyaç olduğundan seçilen 100 elit koloninin 50 adedi o yıl üretilecek ana arıların larvalarının alınacağı koloniler olarak ayrılmakta ve larva alımında kullanılmaktadır. Larva alma sezonu boyunca her hafta 2-3 koloniden larva alınarak 16 haftada 50 koloninin larvaları kullanılmaktadır.

Arta kalan seçilmiş elit kolonilere erkek arı gözlü çerçeveler verilerek erkek arı üretmeleri sağlanmaktadır. Bu elit kolonilerde üretilen erkek arılar da o yıl yapay döllenen ana arıların döllendirilmesinde kullanılmaktadır. Yine erkek arı kolonileri de haftalara programlanarak her hafta değişik erkek arı kolonilerinin erkek arıları kullanılmaktadır. Erkek arı kolonisi olarak ayrılan kolonilere ana arıların ilk çiftleşme zamanından en az 40 gün önce erkek arı gözlü çerçeveler verilmekte ve erkek arı üretmeleri sağlanmaktadır. Bu nedenle erkek arı çerçevesi verme işlemi Mart ayının ikinci yarısında başlatılmaktadır.

Damızlık işletmelerinde yapay döllenmiş ana arıların miktarları toplam damızlık kolonilerin ortalama %50’si oranında tutulmaktadır. Yapay tohumlanan ana arılarla işletmede yüksek verime yönelik seçim yapılırken ana arıların yarısının işletmede doğal olarak döllendirilmesi ile de popülasyon tabanı geniş tutulmaya devam edilerek, akrabalı yetiştiriciliğin sebep olacağı mahsur ortadan kaldırılmaktadır. Bu seçim ve yapay tohumlama her yıl yapıldığı için verim çıtası her yıl biraz daha yükselmektedir. Bu seleksiyon programı Kafkas Arısı’nın Camili Ekotipi’nde 23 yıldır,  Kafkas Arısı’nın Posof Ekotipi’nde 16 yıldır, Ankara’da Anadolu Arısı’nda da 9 yıldır sürdürülmektedir.

Damızlık işletmeleri ağırlıkla yapay döllenen ana arılarla oluşturulmaktadır. Bu seleksiyon programı ile hem orijinal ırkın tanımlama değerleri sürdürülebilir şekilde korunmakta hem de her yıl en yüksek verimli kolonilerin larva ve spermleri yeni nesil üretimde kullanıldığı için verim çıtası her yıl yükselmektedir.

Çiftleştirmede Kullanılan Çekirdek Kolonilerin Standart Kovanlarda Kışlatılması  (Devşirme Koloniler)

Standart olan çekirdek koloni çerçeveleri çiftleşen ana arıların sezon sonunda satılmaları ile arılı, ballı, yavrulu olarak, normal kovanlara çakılan köprü çıtalara dizilerek 40-50 kutu çerçevesi tek kovanda toplanmaktadır. Kovana kutu çerçeveleri üst üste iki sıra yerleştirilmektedir. Bu kovana bir adet yumurtlayan ana arı verilmektedir. Yapılan bu devşirme koloninin kış koruması tam yapılırsa ana arı erken ilkbaharda kutu çerçevelerine düzenli yumurtlamaktadır.Oluşan yeni kolonide mutlaka yeterli bal bulunmaktadır. Sezon başladığında yavrulu çerçeveler çiftleştirme kutularına verilmektedir. Bu uygulama ana arı üretiminde en az %50 ekonomi sağlamaktadır.

40 kutu çerçevesi, yaklaşık 30-40 çerçeve bir devşirme kovana toplanmaktadır. 750 adet çiftleştirme kutusu ile çalışan arılıkta 50 adet devşirme koloni yapılabilmektedir. Bu çerçeveler sonraki yıl erken ilkbaharda yeniden ortalama 300-400 adet çiftleştirme kutusunun oluşturulmasını sağlamaktadır.

Çekirdek Kolonilerin Devşirme Kolonide Kışlatılması

ÜRETİM PARAMETRELERİ

Ana Arı Üretimleri:

Camili, Hatila ve Ankara’daki işletmelerde ilkbaharda Nisan ayı başlarında ortalama 5-6 arılı çerçeveli kolonilerden yılda ortalama 6 adet, Posof’taki işletmede yılda 4 adet ana arının üretilebildiği yılların ortalaması olarak belirlenmiştir. Koloni başına üretim rakamının yılın iklim şartlarına göre olumsuz yıllarda 1 adet eksilebileceği, olumlu yıllarda 1 adet artabileceği bilinmektedir.

Örneğin; Artvin, Ardahan ve Ankara’da erken ilkbahar Nisan ayı başlarında 5-6 arılı çerçeveli 400 kolonilik bir işletmede sadece ana arı üretiliyorsa 400 x 6 = 2400 ana arının üretilmesi gerektiği norm üretim olarak plan ve program yapılabilmektedir. Bu işletme Posof’ta olursa 400x 4 = 1600 ana arı üretimi hesaplanabilmektedir.

Damızlık Oğul Üretimleri:  

Koloniler sadece oğul üretiminde kullanıldığında beher koloninin üretim sezonunda aynı güçte ikişer oğul üretilebildiği, yani erken ilkbaharda 6 arılı çerçeveli bir koloniden sezon sonunda 5 arılı çerçeveli iki oğul üretilebildiği belirlenmiştir. 

Kondisyonların Korunması:

İşletmelerden yıl içinde bu üretimler beklenirken işletme sezon başında, yani Nisan ayı başında ortalama kaç arılı çerçeve ise sonraki yılın başında, yani yeni yılın Nisan ayı başında aynı ortalama kondisyonda korunması işletmecilik açısından kaçınılmaz olmaktadır. Bu değerler Artvin, Posof ve Ankara’daki işletmelerin biyolojik kapasitesi ve üretim güçleridir.

Çiftleştirme Kutusunda Yıllık Ana Arı Üretimi:

Bir çiftleştirme kutusundan Camili,  Hatila ve Ankara’da üç adet, Posof’ta 2 adet döllü ana arı almak mümkün olmaktadır. 

Devşirme Koloniler:

Sezon sonunda 30 çiftleştirme kutusundan bir derleme koloni yapmak mümkün olmaktadır.

Geliştirilen Üretim Enstrümanları:

Modüler Çerçeveli Çiftleştirme Kutuları:

Modüler çiftleştirme kutuları tasarlanırken pek çok ülkede kullanılan çiftleştirme kutuları ve kovanları hakkındaki, araştırmalar,  denemeler ve uygulamalar değerlendirilmiştir. Bu husustaki 20 yıllık kendi tecrübelerimiz, ülkemizin şartları ve ana arı üreticilerimizin talepleri de göz önüne alınarak tekniğin el verdiği ölçüde en ideal, en ekonomik, en kullanışlı ve muadilleri ile mukayese edildiğinde en ucuz çiftleştirme kutusu ortaya konmaya çalışılmıştır. Projenin amaçlarına uygun olarak modüler çerçeveli çiftleştirme kutuları geliştirilmiştir.

• Kutular 90 kg/m3 yoğunlukta sert polistren – styropordan imal edilmişlerdir.
• Kutuların styropor aksamı 3 cm kalınlığındadır. Kutu cidarları ve kapakları 15 cm tahtaya eşdeğer tecrit özelliğindedir.
• Kutu kapakları rüzgâr ve hava şartlarında açılmayacak sıkılıktadır.
• Kutular iki bölmeli ve tek bölmeli olarak imal edilmektedirler.
• İki bölmeli çiftleştirme kutularında her bir bölme müstakil çalışmaktadır. Gerektiğinde ortadaki ayırıcı çıkarılarak iki bölme tek bölme olarak çalıştırılabilmektedir.
• Kutular 3+3 modüler çerçevelidir.
• Dört kutu çerçevesi normal bir Langstrot çerçeveye monte edilebilir ölçülerdedir. Kutu çerçeveleri normal çerçeveye zımbalanarak yerleştirilebilmektedir.
• Kutular tecrit özellikleri nedeni ile çok küçük olan çekirdek kolonileri gece soğuklarından korumaktadırlar.
• Kutuların tahta çerçevelerine kolaylıkla temel petek takılabilmektedir.
• Uzun yolculuklarda havalandırma sistemi yeterli havalandırmayı sağlamaktadır. Yaz sıcaklarında kutuların havalandırma takozları yarıya indirilerek çekirdek kolonilerin kutuyu terk etmesi önlenebilmektedir.

İki bölmeli kutuların her bir bölmesinde ayrı bir ana arı çiftleşebilmektedir. Her bölmenin ön yüzü uçuştan dönen ana arının oryantasyonu için boyanabilmektedir. Ayırıcı eleman kaldırılarak hacmi genişletilen kutulardaki çekirdek koloni birleştirilmekte ve birleştirilen çekirdek koloni sonbahara kadar güçlendirilerek özellikle sahil bölgelerinde kışlatılabilmektedir. Modüler çerçeveli çiftleştirme kutularının petekleri, yavruları ve arıları derleme kolonilerde bir sonraki sezona kadar korunabilmektedir. Bu kutularla ana arı üreten ticari işletmelerde ana arı maliyetleri %50 oranında azalmaktadır. Peteklerini, yavrularını ve arılarını çiftleşecek her ana arı için yeniden oluşturma gereği olmamaktadır.

Yoğunluğu 90 kg/m3 olan kutuların ömürleri en az 20 yıl olmaktadır. 1998 yılında Artvin projesine edinilen kutular 20 yıldır halen kullanılmaktadırlar. Bu çiftleştirme kutuları ile arıcılarımız son 15 yılda 500 bin ana arı üretmişlerdir. Modelin üstünlüğü kanıtlanmıştır.

Çift Bölmeli Çiftleştirme Kutusu

Tek ve Çift Bölmeli Çiftleştirme Kutuları

Çiftleştirme Kutusu Çerçevelerinin Damızlık Kolonide Yavrulu Hale Getirilmesi

Altı Çerçeveli Styropor Ruşet Kovanlar:

Gövdesi, alt tablası ve kapağı 3 cm. kalınlıkta 90-100 kg/m3 sert styropordan üretilmiş ruşet kovanlar 20 yıl kullanılabilmektedir. Ruşet kovan 6 çerçeveli ve iki bölmeli olarak tasarlanmıştır. Ortadan bir ayırıcı ile ikiye bölünebilen ruşet kovanın her bir bölmesine üçer çerçeve veya iki çerçeve bir şurupluk konabilmektedir. Her bir bölmenin alttan ayrı havalandırma delikleri ve üstte taşımada açılıp kapatılabilen delikleri ile havalandırma sistemi çözülmüştür. Kovanın üst kapağı rüzgârda ve değişen hava şartlarında açılmayacak sıkılıktadır. Hem oğul üretiminde hem de ana arı üretiminde kullanılabilmektedir.

Styropor Ruşet Kovanın Oğul Üretiminde Kullanımı:

Ruşet kovanın her bir bölmesine iki adet arılı ve yavrulu çerçeve bölünerek, üretilen veya satın alınan yumurtlar ana verilir. Bölmeler şurup veya kekle beslenir. Bölmeler güçlenince ruşette bir tanesi tutulur, diğeri başka kovana alınır. Daha büyük bölme yapmak istendiğinde, ortadaki ayırıcı çıkarılıp 4-5 yavrulu ve arılı çerçeve bölünür. Bölmeye hazır yumurtlayan ana arı verilir ve bölme beslenir. 

Styropor Ruşet Kovanın Ana Arı Üretimi ve Döllendirmede Kullanımı:

Ana arı üretimi için 6 çerçeveli kovan kullanılmaktadır. Her bir kovana iki adet arılı ve 1 adet yavrulu çerçeve konulmakta, bir çerçeve yerine de şurupluk konulmaktadır.

Hazır ana arı yüksüğü yoksa, yavrulu çerçeveler damızlık kolonilerden alınmalıdır. Bölmeler kendilerine yüksük yaparlar ve ana arı üretirler. Ana arılar döllenirler ve yumurtlarlar. Yeni ana arının yumurtlaması bölme tarihinden itibaren bir aylık süre alır. Bölmelere doğmak üzere olan ana arı gözleri verildiğinde gözden doğan ana arılar en geç 10 günde yumurtlamaya başlamaktadırlar. Döllenen ana arılar satıldığında 4 arılı çerçeveli bir koloni elde edilmektedir. Sonra bu koloniye takviye verilerek sonbahara kadar 5 arılı çerçeveli standart koloni haline getirilebilir.

Tecritli Ruşet Kovan

Tecritli Ruşet Kovanın Tek Çekirdek Koloni İçin Kullanımı

Ana arı Gönderimlerinde Büyük Kafes Sistemi ve Barkotlar:

İlk yıllarda ana arılar klasik ana arı nakil kafeslerinde gönderilmekte idiler. Bazı sahtekârlar bu kafeslere Macahel kaşesi vurarak, ne olduğu belli olmayan çoğu dölsüz anaları Macahel Arıcılığın ana arıları diyerek satmaya başladılar. Kafesler büyütüldü ana arı hücresi değişik tarihlerde değişik geometrik şekiller verilerek sevk edildi.  Ancak sahtekârlık tam olarak önlenemedi. Son aşamada kafeslere barkotlar yapıştırıldı. Aldığı ana arıdan şikayeti olan kullanıcılardan kafesler geri istenmekte. Barkotlardan şirketten gidip gitmediği kontrol edilmektedir. Şikayete konu olan ana arı gerçekten şirketten gitmiş ve bir üretim hatası varsa şikayet konusu ana arı yerine yeni ana arı gönderilmektedir.

 Ana arı üretim tekniklerinin yazılı dokümanı olan “Ana Arı Üretimi” kitabı 25.000 adet bastırılarak talepte bulunan 20.000 arıcıya bedelsiz olarak gönderilmiştir. Ana Arı Üretim kitabının 60 dakikalık videosu Bereket Hayvancılık ve Köy TV uydu kanallarında 15-20 kez yayınlanmıştır. Bu görseli Macahel A.Ş web sitesinde izlemek mümkündür.

Uzun Yola Uygun Geliştirilmiş Ana Arı Kafesi

Özetle:

Irklarını tanımlarken, korurken ve damızlıkları üretirken uygulanan özel arıcılık teknikleri:

Tüm arıcılık faaliyetlerinde Avrupa Birliği Bee Book kuralları uygulanmaktadır. 

Kafkas Arısı ve Anadolu Arısı arılıkları bölgesel saf ve orijinal kolonilerden oluşturulmuştur. Tanımlamada uluslararası normlar kullanılmıştır. Seleksiyonda en ileri ana arı üretim ve suni tohumlama teknikleri kullanılmaktadır. Korumada mutlak izole alanlar kullanılmaktadır. Kafkas ve Anadolu arı ırkları tanımlandıkları tarihteki fizyolojik, morfolojik ve moleküler değerleri ile korunmaktadırlar. Bal verimi, koloni gelişme hızı, hırçınlık, oğul verme yönünden sürekli seleksiyon yapılmaktadır. Koloni kondisyonları elektronik ortamda takip edilmektedir.

Ana arı üretiminde; özel geliştirilmiş modüler çerçeveli styropor çiftleştirme kutuları kullanılmaktadır. Çekirdek koloniler bir sonraki sezona devşirme kovanlarda taşınmaktadır. Ana arı döllendirmeye ve damızlık oğul üretimine uygun 6 çerçeveli styropor ruşet kovan geliştirilmiştir.

Ana arı gönderimlerinde barkotlu kafes sistemi geliştirilmiştir. Bu teknikler ve uygulamalarla işletmeler bir taraftan ana arı ve damızlık oğul üretimi yapıp arıcılara servis ederken diğer taraftan da sürekli büyümüşlerdir. Macahel Arıcılık A.Ş. 2020 yılına 3000 elit koloni ile girmiş Türkiye’nin en büyük arıcılık işletmesi ve tek damızlıkçı işletmedir.