Bölüm 2:
ANG Vakfı ve Macahel Arıcılık A.Ş.’nın Damızlık Kafkas Arısı Çalışmaları:
Arıcılığın içine düştüğü vahim durumdan çıkarmanın tek yolu; bölgesine uyumlu yüksek verimli ırk ve damızlıklarla çalışılmasıdır. Türkiye’nin hangi bölgesinde hangi arı ırkı ile arıcılık yapılacağı bellidir. Damızlık olarak her bölgenin orijinal ırkı kullanılarak o bölgede gezgincilikten önceki yapıya dönülmelidir. Gezgincilik sadece bölge içinde ve komşu bölgeler arasında yapılmalıdır. Bu nedenle her biri ülkemizin bir doğal varlığı olan bal arısı ırklarını korumanın önemini gören ANG Vakfı 20 yıl önce Camiliye gitmiş çok zor şartlarda çalışmış, kamu kaynağı kullanmadan Kafkas arısını izole etmiş ve tescilini sağlamıştır. ANG Vakfı tarafından AR-GE faaliyeti olarak yürütülen damızlık Kafkas Arısı çalışmaları diğer ırklarda yapılan ve yapılacak damızlık çalışmaları için de önemli ve başarılı bir örnektir. Seleksiyon çalışmaları halen sürdürülmekte ve damızlık Kafkas ana arılar ve damızlık oğullar arıcının hizmetine sunulmaktadır.
Arıcılık Çalışmalarımızın Sponsoru Doğa Dostu Sn. A. Nihat GÖKYİĞİT
Kafkas Arısı Camili Ekotipi Çalışmaları
1.ANG Vakfı’nın Kurucusu ve Arıcılık Çalışmalarımızın Sponsoru Sayın A. Nihat Gökyiğit’in Değerlendirmesi ile Arıcılık Çalışmaları:
Türkiye’nin Arıcılık Potansiyeli
Eski çağlarda meydana gelen meteorolojik olaylarda Anadolu, bitkiler dahil bütün canlılar için geçit yolu veya sığınak olmuş. Anadolu ayrıca 3 ana iklimin ve 3 bitki coğrafya bölgesinin buluştuğu dünyada yegâne coğrafya. Bu özellikleri sebebiyle 10.000 den fazla bitki türü (alt türler hariç) ile çok zengin bir flora cenneti olan ülkemiz, arılar için doğal ve çok nadir bir yaşam alanıdır. Bu biyolojik zenginliği Anadolu’yu, değişik iklim ve bitki örtüsüne uyumlu en az 5 farklı arı ırkının habitatı yapmıştır. Ancak bu ırklardan ANG Vakfı çalışmaları ile 2004 yılında tescili yapılan Kafkas ırkı hariç, hepsinin melezlenerek kaybolduğu kabul edilmektedir.
Arıcılıkta Dünya’daki Yerimiz
Türkiye, 6 milyon civarında arı kolonisi (çalışan arı kovanı) ile Çin’den sonra dünyada ikinci konumdadır. Ancak ne yazık ki bal verimi bakımından kovan başına 15 kg ile alt sıralarda yer almaktayız. Doğaya dost üretimle önemli bir kırsal kalkınma aracı olan arıcılığı geliştirmeyi ve üreticilerin teşvikini hedef alan ANG Vakfı, kaliteli bal üretimi yanında verim artırma çalışmaları yapmaktadır.
Bal Verimi Neden Azaldı?
1950 li yıllarda başlayan Kara yolu ulaşımındaki gelişmeler, gezginci arıcılığa yol açtı. Arıcılar kovan yerlerini yılda 3-5 defa değiştirir hale geldiler. Binlerce yılda bir bölgenin iklim ve bitki örtüsüne uyum sağlamış bir arı ırkı böylece değişik bölgelerin arı ırkları ile 20-30 kuşak melezlendi. Neticede kovanların kontrolsüz, bilinçsiz aşırı yer değiştirmeleri yüzünden arılarımız dejenere olmuş, verimsiz, hırçın ve hastalıklara mukavemeti azalmış hale geldi.
Bal Verimi Nasıl Yükseltilir?
Bal verimini artırmada verimli (damızlık) ana arı kullanılması ve bunların 2 yılda bir, tercihen her yıl değiştirilmesine imkân verecek sayıda üretilmesi başta gelen tedbirler arasında bulunmaktadır. Saf arı ırkları ve bunların ilk melezleri yüksek verimden başka hastalıklara mukavemet, uysallık, lokal bitki örtüsü ve iklim şartlarına uyum gibi çeşitli özelliklere de sahip oldukları için önem kazanmaktadır. Bal verimini artırma, bilinçsiz ve aşırı gezginciliği caydırırken, şekerli beslenme ihtiyacını azaltarak bal kalitesini de yükseltmeye hizmet etmektedir.
Saf Kafkas Arısının Keşfi
Artvin Borçka ilçesi Camili beldesinde saf Kafkas arı ırkının tanımlanması, ıslahı ve üretimi projesini harekete geçirme işi, TEMA tarafından başlatılmıştı. Projenin uygulanması ise ANG Vakfı ve Macahel A.Ş. tarafından yürütülmektedir. Arıların yükselme seviyesinden daha yüksek dağlarla çevrili olan bu izole beldeye giriş çıkışlar, coğrafi engeller ve askeri bölge olması yüzünden hiç kolay olmamış. Nesli tükenmiş olduğu sanılan Kafkas arı ırkı, beldenin bu özelliği yüzünden burada melezlenmeden saf kalabilmiştir. Islah ve seleksiyon çalışmalarında suni döllenme gibi ileri teknolojilere yer verilen saf Kafkas arısı 2004 yılında Bakanlık tarafından tescil edilmiştir. Benzer bir izole bölge olan Ardahan’ın Posof ilçesinde Kafkas ırkının bir eko-tipinin mevcudiyeti kesinleşti. Camili projemizin devamı olarak bu ilçede de damızlık ana üretmekteyiz.
Orta Anadolu Arı Irkı Çalışmaları
Henüz kaybolmadığı yıllarda bu ırkın erkek hattını kullanarak Buckfast adı verilen çok verimli bir melezin, İngiliz rahip Adam tarafından geliştirilmiş olması Orta Anadolu ırkının önemini göstermektedir. ANG Vakfı, Kafkas ırkından sonra, Orta Anadolu ırkının da tanımlanma ıslah ve üretim projesini Kazan Kırkırca köyü Kaplan deresinde seçilen izole bir bölgede 2012 yılında ele aldı. Gıda Tarım ve Hayvancılık bakanlığı desteği ile yürütülmekte olan çalışmalar çok olumlu neticiler vermiş 2016 yılı sonunda ikinci bir ırk, Orta Anadolu ırkı arıcılığa hizmet vermek üzere tanımlanmış bulunmaktadır.
Damızlık Ana Arı Üretimi
Saf arı ırkları ana arılarını, ticari ana arı üretim işletmelerine ve kendi ana arısını üreten bal üreticilerine verme ANG Vakfının önemli işleri arasındadır. Ana arıların suni döllenmesinden, mevsim başında arıcılara erken teslimi için kışlatılmalarından, erkek arıların sayısını artırmak için özel temel petek kullanmaya varıncaya kadar bir çok yenilikler de bu çalışmalar arasında yer almıştır. 2012 yılında başlayarak Camili ve Posof’ta saf Kafkas; Kazan’da saf Orta Anadolu; ayrıca bunların birinci nesil melezi ana arıların, üretim ve dağıtımı Macahel A.Ş. eliyle gerçekleşmektedir.
Kaliteli Organik Bal Üretimi
2006-2007 yıllarında organik bal konusunda kurs ve konferanslar düzenledikten sonra kriterlere uygun çalışmayı kabul eden üreticiler ile üretime başladık. IMO ve Macahel A.Ş.’nin çok titiz denetimi altında farklı bal çiçekleri kaynaklarına göre çeşitlendirilmiş olarak üretilen organik ballar, Temarı A.Ş. tarafından TEMA ve Saklı Cennet markaları altında pazarlanmaktadır. A. Nihat Gökyiğit
2. Ana Hedef Orijinal Kafkas Arısına Ulaşmaktı
Gezginci arıcılığın bunca yaygınlaştığı Türkiye’de melezlenmemiş Kafkas arısına ulaşmak gerekiyordu. Camili Havzası buna uygun görünüyordu.Yapılan ilk tespitte havzaya hiçbir şekilde koloni ve ana arı girişi olmamıştı. Bunun nedeni vadiye ulaşımın olmayışı idi. Havza çalışma yapılabilecek büyülükte ve zengin arı florasına sahipti. Havzada yeteri kadar 2400 adet koloni bulunmakta idi. Koloni miktarı 5-10 bine çıkarılabilecek flora potansiyeli vardı. İnsanlar arıcılık eğitimi için istekli görünüyorlardı. Havzaya dışarıdan koloni girişi önlenebilmeli idi. Mevcut kolonilerin tamamının saf olması halinde Camili havzası Kafkas arısının damızlık olarak ortaya konulabileceği bir havza olarak görülüyordu. Camili havzasında çalışmaya karar verildi.
3.Arıcılık Çalışmalarına Camili Havzasında TEMA Vakfı ile başlandı
TEMA Vakfının “Artvin-Borçka-Camili Havzası Doğal Varlıkları Koruma Amaçlı Kırsal Kalkınma Projesi” ile çalışmalara başlandı. Coğrafi Yapı: Camili Havzası Türkiye’nin dağlık ve ormanlık Kuzeydoğu bölgesinde, Karadeniz’den 50 km içerde, Gürcistan sınırında, 27.000 hektar alanı olan bir havza. Yıllık yağış 2500 mm. civarında. Üç tarafı dağlarla çevrili. Akarı Gürcistan’a giden iki akarsuyu var. Gürcistan’a geçiş yok sınır kapalı. En düşük noktanın rakımı 400 m. Vadinin üst kesimindeki en yüksek nokta, Karçal Dağı (3415 m). Havza çok yoğun ormanlarla kaplı. Flora ve Arıcılık: Ballı bitkilerce çok zengin. Mart ayından itibaren çiçeklenme başlıyor. Havzadaki önemli ballı bitkiler Karayemiş, Orman Gülü, Kestane, Ihlamur, Böğürtlen, Yabanmersini, Ahududu, Karahindiba, Ballıbaba, Adaçayı ve Üçgüller. Sosyal ve Ekonomik Yapı: İlk Yıllarda vadiye ulaşım sadece yaz aylarında mümkündü. Camili – Borçka yolu 2016 yılında tamamlandı. Projenin öncülüğü ile başlayan arıcılık ve ekoturizm pansiyonculuğu geliştirmiş, arıcılık ve pansiyonculuk Macahel’in ekonomisini iyileştirmiştir.
4. Organizasyon
TEMA Vakfı ticari faaliyetlerin yürütülebilmesi için havzada daha önce kurulmuş Macahel Arıcılık A.Ş.ye ortak oldu. Şirket hisselerinin çoğunluğunu TEMA Vakfı ve Vakfın o günkü yönetim kurulu başkanı A. Nihat Gökyiğit satın aldı. Şirketin üretimi sürekli izleyen yöneticisi ve teknik elemanları bulunmaktadır. Öncelikle şirkete ait seçilmiş 150 koloniden oluşan Saf Damızlık Ana Arı üretim işletmesi oluşturulmuştur. şletme 2018 yılında 750 kolonilik bir büyüklüğe ulaşmış, yıllık üretimi 4000 adet ana arı ve 1000 adet damızlık oğuldur.
5. Camili Havzasında Geleneksel Arıcılık
1998 yılında vadide 2400 koloni tespit edildi. Bu kolonilerin % 50’si ormanda ağaçların tepesinde geleneksel kovanlarda idi.
Camilide 1998 Yılında Kolonilerin Yarısı Ağaçlarda İdi
Camilide 1998 Yılında Kolonilerin Yarısı Yaban Hayatına Karşı Korunaklı Arılıklarda İdi
Camili Yüksek Dağlarla Çevrili İki Vadiden Oluşmuştur
6.Havzadaki Kolonilerin Özelliklerinin Belirlenmesi
Ahmet İnci’nin Tespitleri
1998 yılının Nisan ayında havzaya giden Ahmet İnci havzada yaklaşık 2400 koloninin varlığını tespit etti. Bu kolonilerin %50’sinin ağaçların tepelerinde geleneksel kovanlarda olduğunu belirledi. Gözlemlenen 300 koloninin hepsi de siyah abdomen halkalı işçi arı ihtiva eden kolonilerdi. Havzada hiçbir kolonide sarı abdomen halkalı işçi arılar bulunmuyordu. Bunun anlamı havza melezlenmemişti. Bu durum Sayın Nihat Gökyiğit’e TEMA Vakfı’na ve bilimsel çevrelere rapor edilerek havzanın korunması ve bu havzada Saf Kafkas Ana Arı üretimi yapılması önerildi.
7. Bilimsel Tanımlama
ODTÜ Biyoloji Bölümünden A. Kence, İ. Kandemir: Morfometrik ve izoenzim çalışmaları ile Camili arılarının Kafkas Arısının bir ekotipini oluşturduğunu belirledi. OMÜ Ziraat Fakültesinden A. Güler bir TÜBİTAK çalışması ile Kence’leri teyit etti. Ç.Ü.’den O. Kaftanoğlu ve A. Güler: Camili Havzası’ndan ve Camili Havzası’na komşu havzalardan 8 değişik yerden alınan arı örneklerinin morfolojik değerlerinin diskriminat analizlerinde Camili arılarının ayrı bir grup oluşturduğunu tespit ettiler. Bu çalışma da sadece Camiili ve Posof Süngüllü’den alınan örneklerin kendi aralarında küme oluşturdukları görüldü. ODTÜ’den Çağrı Bodur: Yaptığı DNA analizleri ile Camili Arılarının Kafkas olduklarını teyit etti.
8. Gençlerin Ana Arı Üretimi İçin Eğitilmeleri
1998 yılında ilk grupta 13 genç eğitildi. Bunlar uygulama için Ankara’ya iki aylık sürede İNCİ Arıcılık Tesisleri’ne götürülerek pratik Ana Arı Üretimi öğretildi. 2002 yılında hem vadide hem de vadi dışından, ağırlıkla Borçka’dan 15 genç daha programa alınarak eğitildiler. 2004 yılında bunların 23 adedi üretim yaptı.
Camilide Arıcılık Çalışmaları Gençlerin İşbaşı Eğitimi İle Başladı
9. Havzanın İzolasyonunun Sağlanması
Yapılan incelemelerde vadinin arılarının saflığı tespit edildi. Oysa bu vadinin dışındaki bölgelerde Kafkas arısı genelde melezlenmişti. Türkiye’de tüm kolonilerin saf olduğu başka bir bölge kalmamıştı. Bu vadide kolonilerin tamamının saf olarak kalabilmesinin nedeni geçmişte insan eli ile dışarıdan bu vadiye hiç bir şekilde koloni getirilememiş olması idi. Artvin Valiliği’ne, Çevre ve Orman Bakanlığı’na, Tarım Bakanlığı’na ve askeri makamlara müracaat edilerek birlikte koruma ve değerlendirme önerisinde bulunuldu. İlgili kuruluşlarla vadinin korunmasına karar verildi. Havzaya dışarıdan arı ve her türlü biyolojik materyalin girişi yasaklandı.
10. A. Nihat Gökyiğit Eğitim Merkezi
Kurulan tesis arıcılığın ve ekoturizmin öncüsü olmuştur.
A. Nihat Gökyiğit Eğitim Merkezi Camili
11. Uluslararası Kafkas Bal Arısı Çalıştayı
Uluslararası Kafkas Bal Arısı Çalıştayı 14-23 Temmuz 2006 TEMA Vakfı’nın Artvin –Borçka–Camilide yaptığı çalışmaların bilimsel olarak değerlendirilmesi için Uluslararası Kafkas Bal Arısı Çalıştayı düzenlendi. Çalıştayın sponsorluğunu Ali Nihat Gökyiğit üstlendi. Dünyadaki saygın üniversiteler, araştırma enstitüleri ve Apimondia’da arı genetiği konularında çalışan ABD’den 3, Rusya’dan 4, İngiltere, Avusturya ve Azerbaycan’dan 1’er uzman olmak üzere, yurtdışından toplam 10 bilim adamı katıldı. Çalıştaya Türkiye’den Tarım Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Genel Müdürü, ODTÜ, Hacettepe, Uludağ, Sütçü İmam Niğde ve Karaelmas üniversitelerinden konularında uzman öğretim üyeleri, Tarım Bakanlığı görevlileri, Arı Yetiştiricileri Birlikleri temsilcileri, TEMA Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı A.Nihat Gökyiğit, Genel Koordinatörü Ümit Y. Gürses, mahalli yöneticiler ve arıcılardan oluşan 60 kişinin üzerinde katılım oldu.
Uluslararası Bal Arısı Çalıştayı Katılımcıları
Kafkas Arısı Çalıştayı Bildirisinin Bazı Önemli Maddeleri:
Türkiye balarılarındaki genetik çeşitlilik bakımından gerçekten de dünyadaki bir çok ülkenin gıpta edeceği bir hazineye sahiptir. Bu hazinenin büyük bir titizlikle korunması gelecek kuşaklara karşı bir yükümlülük ve sorumluluktur. Olası çevre değişiklikleri örneğin salgın hastalıklar kuraklık gibi doğal afetler karşısında çok sayıda ırkın varlığını sürdürmesi homojen bir arı gen havuzundan daha başarılı olacaktır. Bu nedenle arıcılığımıza ekonomik çıkarlar açısından kısa vadeli olarak değil arıcılığımızın sürekliliği açısından bakmak zorundayız. Bu nedenle aşağıdaki önerileri sunuyoruz: Toplam 14 maddeden oluşan ve Uludağ Arıcılık Dergisi’nin Ağustos 2006 sayısında yayınlanan bildirinin önemli bazı maddeleri aşağıdadır. 2.Madde: Yerel Kafkas Camili yaklaşımı uyarınca Türkiye’de Kafkas dışındaki mevcut balarısı ırk ve ekotipleri belirlenmeli, izolasyonu, seleksiyonu ve tescilleri yapılmalı ve toplum elinde korunmalıdır. 5. Madde : Kafkas ve diğer arılarımız için davranış (tozlaşma, hijyen, hastalıklara ve parazitlere direnç ve uysallık vb.) özelliklerinin belirlenmesi için çalışmalar planlanmalıdır. 6.Madde : Saf ve kullanım melezi ana arı üretimi yapacak özel ve tüzel kişilere gereken uygun alanların tahsis edilebilmesi için ilgili kamu kurumlarına öneride bulunulmalıdır.
12. ANG Vakfı ve Macahel Arıcılık A.Ş.’nin Çalışmaları:
ANG Vakfı ve Macahel Arıcılık A.Ş. 1998 yılını gençlerin arıcılık eğitimi ile geçirmiştir. İkinci yılda yani 1999 yılında havzadaki en çok bal veren koloniler belirlendi. Üst üste iki yıl en çok bal veren koloniler satın alındı ve 50 koloni ile AR-GE arılığı kuruldu. AR-GE arılığına 2000 yılında havzanın en verimli 150 kolonisi daha satın alınarak AR-GE arılığı 200 koloniye tamamlandı. Böylece Macahel A.Ş. nin merkez arılığı oluştu. 2001 yılında Camili Köyü’nde Yapay tohumlama laboratuarı kuruldu ve AR-GE arılığının işletmeciliği MACAHEL Arıcılık A.Ş.’ye verildi. Havzadaki tüm Koloniler Saf Kafkas olduklarından ve havza doğal dağlarla çevrili olduğu için işletmede doğal olarak döllenen ana arıların işçileri Saf Kafkas oldular. Havzada ana arı üreten diğer aile işletmelerinin ürettikleri ana arılar da Saf Kafkas olmaktalar. Macahel Arıcılık ve havzadaki diğer ana arı işletmelerinin ürettikleri ana arıları Tarım Bakanlığı damızlık kabul etmekte ve Bakanlık internet sitesinde bu işletmelerin ana arılarının damızlık olduğunu deklere etmektedir. Macahel Arıcılık A.Ş. Ana Arı Üretim Merkez İşletmesi 1999 yılından bu yana havzada doğal olarak döllenen Saf Kafkas Ana Arıları arıcılarımıza servis etmektedir. Macahel Arıcılık A.Ş.’nin merkez işletmesinde 1999 yılından bu yana sürekli bir seleksiyon programı uygulanmaktadır.
13. Seleksiyon Programı:
Dünyada Uygulanan Seleksiyon Kriterleri:
Bal verimi, ilkbahar koloni gelişme hızı, sakinlik, oğul verme davranışı, kışlama gücü ve hijyenik davranış dünyanın çalıştığı kriterlerdir.
Seleksiyon Programı İçin Türkiye’nin Özel Şartları:
Dünyada 5 arı ırkının ve belki düzinelerce ekotipin olduğu bir başka ülke bulunmamaktadır. Türkiye’de 5 ayrı arı ırkı vardır ve bunlar birbirleri ile melezlenmişlerdir. Yukarıdaki nedenlerden dolayı Camili’de uygulanan seleksiyon programında ilk kriter kolonilerin saflığını yani melezlenmemiş saf Kafkas olduğunu belirlemek olmuştur. Seleksiyon kriterleri bu hususlar göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Yukarıdaki Hususlar Göz Önüne Alınarak Seleksiyon Kriterleri Saptanmıştır.
- İşçi arıların abdomen halkaları rengi,
- Bal verimleri
- İlkbahar kondisyonları ve gelişme hızları
- Kış kayıpları ve hastalıklara dayanıklılık
- Sakinlik
- Oğul verme eğilimleri
- Hijyenik davranışları
14. Uygulanan Seleksiyon :
İşçi arıların abdomen halkaları rengi:
Seleksiyon uygulanan, materyal bir coğrafi ırk olan Kafkas Arısıdır. Kafkas Arısının özellikleri Dünya’da muhtelif araştırmalarla saptanmıştır. Bu özelliklerin en belirleyicisi gri renkli olmasıdır. Orijinal Kafkas Arısında sarı abdomen halkaları bulunmaz. Yapılan koloni kontrollerinde birkaç işçi dahi olsa kolonilerde sarı halkalı işçi arılar görüldüğünde bu kolonilerin melezlenmiş oldukları düşünülerek ana arıları hemen imha edilmiş ve yetiştirilen saf yeni ana arılar verilmiştir. İşletmeden alınan işçi arı örneklerinin Ankara Üniversitesi Fen Fakültesinde rutin morfolojik tespitleri yapılarak tescil edilen Kafkas’a uygunluğu sürekli izlenmektedir. Artvin’deki Ana arı üretim işletmelerimizin tüm kolonilerin de sarı halkalar olmayan skutellum rengi siyah işçi arılar bulunmaktadır. Böylece melezlenmeden arındırılmış Kafkas Camili ekotipi Kafkas Arısının tescil edilen değerlerine uygun işletmeler oluşturulmuştur.
Bal Verimleri
İşletmeden her yıl belli sayıda koloni bal üretimine ayrılmakta ve bal verimleri test edilmektedir. 2003 yılında bal üretimine ayrılan koloni miktarı 50 adet, 2014 yılında bal üretimine ayrılan koloni 100 adettir. Son yıllarda en çok bal yapan 50 koloni bir sonraki yıl için damızlık ünitesine alınmaktadır. Elit koloniler yani o yıl üretim için larva alınan ve erkek arı yetiştirilen koloniler seçilirken bir önceki yıl en çok bal veren koloniler ile erken ilkbaharda en çok işçi arısı olan koloniler seçilmektedirler. Arıcılıkta kolonilerin bal verimleri ile işçi arı miktarları arasında % 97 gibi çok yüksek bir korelasyon kat sayısı bulunmaktadır. Yani erken ilkbaharda yüksek işçi arı miktarı olan koloniler en çok bal toplayan koloniler olmaktadır. Örneğin işletme 3000 ana arı üretecekse 100 elit koloni seçilmekte bunların 50 adedinden her hafta iki koloniden larva alınmakta ana arılar yetiştirilmekte, diğer 50 koloni de erkek arı üretimine ayrılmakta ve bunlardan yapay tohumlamaya erkek arılar alınmaktadır.Böylece yılın damızlık olarak kullanılan 100 adet elit kolonilerinin 50 adedi bir yıl önceki en çok bal yapan koloniler, 50 adedi de erken ilkbahara en güçlü çıkan koloniler olmaktadırlar.
İlkbahar Kondisyonları ve Gelişme Hızları
Yapılan ana arı üretiminin gereği kolonilerden çiftleştirme kutularına sürekli çekirdek koloni alındığından koloniler kışa 5-8 çerçeve olarak sokulmaktadır. Koloniler bu düşük kondisyonla kışa sokulmalarına rağmen işletmenin kış kayıpları hiçbir yıl %5’in üzerine çıkmamıştır. Koloniler uzun kış sezonunda yavru oluşturamadıkları için İlkbahara düşük popülâsyonda çıkmaktadırlar. Sistemde mevcut kolonilerin en yüksek popülâsyonda olan 50 adedi elit koloni olarak damızlık ünitesine alınmaktadır.
Kış Kayıpları ve Hastalıklara Dayanıklılık:
İşletmede 20 yıldır bir sağlık sorunu yaşanmamıştır. Erken ilkbaharda üşümeden kaynaklanan birkaç gözde de olsa yavru çürümesi görülen koloniler derhal imha edilmişlerdir. Böylece işletmede hastalanmayan koloniler kalmaktadır.
Oğul Verme Eğilimleri:
20 yıllık uygulamada görülen doğal oğul miktarı yılda 5-10 adedi geçmemektedir. Ekotipin oğul verme özelliği fevkalade düşüktür ve istenen düzeydedir.
Sakinlik:
Arılıklarda çalışanlar genellikle maske kullanmamaktadırlar. Kontrollerde hissedilen hırçın kolonilerin ana arıları hemen değiştirilmektedir. Camili arılığı okul bahçesi ile bitişik olmasına rağmen şimdiye kadar arı sokmasından kaynaklanan hiçbir olumsuzluk yaşanmamıştır.
Hijyenik Davranışları:
Yıllara sari hijyenik davranış testleri yapılmaktadır.
15.Yapay Dölleme Çalışmaları
Bilimsel seleksiyon yapay dölleme çalışmaları ile mümkün olmaktadır. Seleksiyon programı ile belirlenmiş yüksek verimli kolonilerden üretilen ana arılar yine yüksek verimli kolonilerin erkek arıları ile döllenmektedirler. Bu çalışmada baba koloninin de yüksek verimli koloni olduğu net olarak bilinmektedir. ODTÜ ile birlikte yürütülen sperm saklama çalışması sonuçlarına göre spermler 15 günlük süreçte 13.5°C derecede güvenle muhafaza edilebilmektedir. 180 mg’ın altında ağırlığı olan ana arılar operasyona alınmamaktadır. 215 mg’ın altındaki yumurtlayan ana arılar kullanıma verilmemektedir. Süper Saf Kafkas Ana Arıların yetiştirildiği merkez işletmede akrabalığı önlemek için ilk yıldan buyana kayıtlar titizlikle tutulmaktadır. Camilide her yıl suni döllemeye alınan ana arıların yarısı damızlık ünitesindeki erkek kolonilerin spermleri ile döllenmekte, diğer yarısı ise havzadaki geleneksel kara kovanlarda olan kolonilerin en güçlü olanlarından alınan erkek arıların spermleri ile döllenmekteler. Böylece akrabalı yetiştiriciliğin olumsuzluğu da net olarak ortadan kaldırılmaktadır.Diğer yandan üretim yılının başında arılığın tüm kolonileri değerlendirilerek erken ilkbaharda seçilmiş en güçlü 100 koloni damızlığa ayrılmakta, bunların yarısından larva alınmakta diğer yarısı da erkek arı üretiminde kullanılarak sperm alınmaktadır. Böylece seleksiyon tabanı daraltılmadan arılık ileri yıllara taşınabilmektedir. Yapay döllenmiş ana arılar sadece işletmelerin ana arılarını yenilemede kullanılmakta hiçbir şekilde işletme dışına verilmemektedir. Damızlık ünitesinde larva kolonisi olarak ayrılan 50 koloninin her hafta iki veya üç adedinden larva alınarak sistemin yeni ana arıları üretilmektedir.
Seleksiyon Çalışmalarında Yapay Tohumlama Laboratuvarı
16. Tescil Resmi Gazete
Kafkas Arısı, fizyolojik, morfolojik ve moleküler özellikleri ile tescil edilmiştir.
17. Damızlık Ana Arı Üretim İzni
Yukarıdaki çalışmaların değerlendirilmesi ile Macahel Arıcılık A.Ş.’ne Damızlık Ana Arı Üretici İzni verilmiştir.
Tarım Bakanlığı Macahel Arıcılık A.Ş.’ye Damızlık Ana Arı Üretim İzni Verdi
Damızlık Saf Kafkas Ana Arı Üreten Camili Merkez İşletmesi
18. Saf Kafkas Ana Arı Üretimini Artırabilmek İçin Yeni İzole Alanlar
Hatila Milli Parkı:
30 Kasım 2011 tarihli 28128 sayılı resmi gazetede yayınlanan Arıcılık Yönetmenliğinde Türkiye’deki doğal arı ırklarının korunması için yarıçapı en az 15 km olan ve yalnızca saf ırk veya hibritin baba hattını oluşturan kolonilerin bulunduğu yabancı kolonilerden arındırılmış ve dışarıdan arı girişine kapalı çiftleştirme alanlarını izole alan olarak tarif etmektedir. ANG Vakfı ve Macahel Arıcılık A.Ş. Artvin’de orman alanlarında tespit etmiş olduğu vadilerin izole alan olarak kullanmasına izin verilmesi ve bu alanlara dışarıdan arı girişlerinin önlemesi halinde bu alanlarda Saf Kafkas Ana Arılar üreterek bu ana arılarla Artvin ve Ardahan’ın saflaştırılmasının sağlanabileceğini önermektedir.
Kolonilerin konuşlandırılacağı alan:
Macahel Arıcılık A.Ş. Hatila Milli parkına 200 adet Camili ekotipi Saf Kafkas Koloni getirmiştir. Bu işletmenin devamını sağlayan ana arılar yapay dölleme ile döllenmektedir. İşletmede üretilen Ticari Saf Kafkas Ana Arılar bu izole alanda doğal döllenmektedirler. Üretilen ana arılar F-1 olarak değerlendirilmektedir Macahel Arıcılık A.Ş. Hatila Milli Parkının İzole alan olmasını talep etmiş ve tüm şartları yerine getirmiştir. Taşlıca Köyü Muhtarlığı ve Kalkınma Kooperatifi’nin de Hatilla Milli Parkı’nın İzole Alan olması yönünde talepleri bulunmaktadır. Hatila Milli Parkı’na dışarıdan arı girişleri milli park yolu güzergâhındaki park girişi kontrol noktasından itibaren yasaklanmalıdır. Macahel Arıcılık A.Ş. Hayvancılık Genel Müdürlüğünden Hatila Milli Parkının bir an önce izole alan ilan edilmesini beklemektedir. İşletme 2018 yılında 400 kolonilik büyüklüğe ulaştırılmış ve 3000 ana arı üretmiştir.
Hatila Milli Parkındaki Macahel Arıcılığın Arılığı
19.Damızlık Saf Kafkas Posof Ekotipi Ana Arılar
Posof İlçesi Doğu Anadolu’nun tipik bir havzasıdır. Kışları uzun, karlı ve soğuktur. Havzada karlı günler beş ay civarındadır. Havza kuzey yöne baktığı için şiddetli soğuk günler yaşanır. Havzanın akarı Gürcistan’a olduğu için Kafkas Arısı Camilide olduğu gibi Posof’ta da saflığını koruyabilmiştir. Vulgar dağı Posof havzasını Ardahan’dan ayırmaktadır. Posof Havzası’ndaki ballı bitkiler Üçgül, Geven, Kekik, Adaçayı, Hardal, Ballıbaba, Yabani Fiy, Yonca, Korunga ve benzeri otsu bitkilerdir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Saf Kafkas Arısını korumak için Posof’a da dışarıdan arı girişlerini yasaklamıştır. ANG Vakfı ve Macahel Arıcılık A.Ş. Posof’ta da 2004 –2006 yıllarında Posof’un yerel kolonilerinin en iyilerinden seçilen 150 sellektif koloni ile bir işletme kurmuştur. Bu işletmede de suni tohumlama tekniği kullanılarak 14 yıldır sürdürülen seleksiyon çalışmaları yapılmaktadır. Sistem Camilide uygulanan sistemin aynısıdır. Diğer yandan bilindiği gibi Doğu Anadolu, Orta Anadolu ve özellikle Marmara Bölgesi’nin Trakya bölümün de kış ayları bazen karlı ve genelde soğuk geçtiği arıların beş ay gibi kovanlarından çıkamadıkları malumdur. Bu bölgelerin de nektarlı bitkileri Üçgüller, Ballıbabalar, Geven, Kekik, Adaçayı, Hardal, Yonca, Korunga, ile Ayçiçeği ve Kolza gibi ballı bitkilerdir. Bu ballı bitkiler Posof’un florası ile aynıdır, aynı şekilde bu bölgelerin iklimi de Posof’un iklimi ile aynıdır. Kış ayları soğuk ve karlıdır. Posof işletmesinde üretilen Saf Kafkas Ana arılar, Doğu Anadolu, Orta Anadolu ve Trakya bölgelerimizdeki Ana Arı Üretim İşletmelerine ve kendi ana arısını üreten bal işletmelerine Damızlık olarak tavsiye edilmektedir. Damızlık saf Kafkas Posof ekotipi ana arıların oluşturduğu koloniler bal verimi, sakinlik, oğul verme davranış özellikleri bakımından Camili ekotipinin aynı özelliklerini göstermektedirler. İklimsel ve floral uyum açısından Doğu Anadolu, Orta Anadolu ve Trakya bölgelerimiz için uygundur. Posof ekotipinin tek olumsuzluğu Karadeniz’deki Orman gülünde görülmektedir. İşletme 2019 yılında 500 kolonilik bir büyüklüğe ulaştırılmıştır. Posof İşletmesi yıllık 2500 Damızlık Posof Ekotipi Ana arı, 250 adet damızlık oğul üretmektedir.
Damızlık Saf Kafkas Posof Ekotipi Ana Arı Üretimi Posof/Ardahan
Özetle:
Kafkas Arısı Dünya’da en çok kullanılan üç arı ırkından birisidir. Kafkas arısı ülkemizin Kuzeydoğu bölgesinin doğal arısıdır. 1998 yılında da Camili havzasında tüm kolonilerin melezlenmemiş olduğu saf olarak kalabildikleri belirlenmiştir. Kafkas kolonilerin fizyolojik, morfolojik ve moleküler özellikleri belirlenmiş ve tescil edilmesi sağlanmıştır. 20 yıldır çok bal yapma, sakinlik, az oğul verme, az kış kaybı, hastalık ve parazitlere mukavemet gibi istenen özellikler yönünden seleksiyon çalışması yapılmaktadır. Elde 2000 adet elit koloni tutulmaktadır. Yılda 5-7 bin damızlık ana arı ve 1500-2000 bin damızlık oğul üreticilere sunulmaktadır. Kuzeydoğu Anadolu, Karadeniz ve Marmara bölgelerinde Kafkas Ana Arılarla çalışan üreticilerimizin bal verimlerinde 2-3 kat artış olmaktadır.
